Γράφει η Νατάσα Γκότση μεταπτυχιακή φοιτήτρια του προγράμματος Διαπολιτισμική Επικοινωνία και Μετάφραση του Grande Ecole ISIT
Τον τελευταίο καιρό έχω διαβάσει άπειρα κείμενα περί τοξικών ανθρώπων, τοξικών σχέσεων και τοξικών καταστάσεων σε πολλές γλώσσες. Τα περισσότερα υπογράφονται από ειδικούς και καταλήγουν πάντα σε ένα παρόμοιο μοτίβο συμβουλής «φύγετε όσο είναι καιρός», «βγάλτε τους από τη ζωή σας», «μην τους επιτρέπετε να σας συμπεριφέρονται έτσι». Ακόμη και σε κείμενα που είδα να τιτλοφορούνται «πώς να αντιμετωπίσετε τους τοξικούς ανθρώπους» δεν υπήρχε καμιά συνταγή εύρεσης λύσης. Μόνο αποκλεισμός.
Φυσικά δεν είμαι ούτε ψυχολόγος ούτε ψυχαναλύτρια ούτε τίποτα σχετικό που να υποδεικνύει μελέτη μετά επιστημονικού υπόβαθρου στο οτιδήποτε «ψυχο…». Σίγουρα δεν μπορώ να αμφισβητήσω τους αναλυτές, λοιπόν, υπάρχει αυτή η τοξικότητα και είναι και βλαβερή. Όλοι και όλες μας θα την έχουμε βιώσει. Ωπ; Τι είπα; Όλοι και όλες; Επομένως μιλάμε για φαινόμενο. Δεν είναι μεμονομένα περιστατικά. Τα κείμενα λοιπόν που μας εφιστούν την προσοχή για τα τοξικά άτομα, μοιράζονται δυστυχώς ένα χαρακτηριστικό που έχουν και οι στήλες των ζωδίων: μπορούν να εφαρμοστούν σε όλους και όλες. Γιατί δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν έχει πληγωθεί, δεν υπάρχει άνθρωπος που έρχεται σε τριβή με άλλους άνθρωπους και δεν έχει νιώσει άσχημα ποτέ. Γιατί πολύ απλά, όλα αυτά για τους ανθρώπους είναι. Το περιθώριο ερμηνείας και παρερμηνείας είναι τεράστιο.
Θα αφήσω λοιπόν την πλευρά της ψυχολογίας και θα πιάσω την πλευρά της επικοινωνιολογίας. Γιατί σε κάθε περίπτωση αυτό που αποτυγχάνει είναι η επικοινωνία. Ένας δέκτης που στέλνει ένα μήνυμα και ένας αποδέκτης που ποτέ δεν το λαμβάνει. Ή το λαμβάνει παραποιημένο και τούμπαλιν. Τι μπορεί να οδηγεί σε αυτό το πρόβλημα; Τα λάθη ποικίλουν, εξάλλου δεν πρόκειται για μαθηματικά. Υπάρχει η θεωρία του παγόβουνου. Όπου αυτό που βλέπουμε στο πάνω μέρος, είναι αυτό που αντιλαμβανόμαστε άμεσα, είναι το ορατό, είναι η συμπεριφορά. Το μεγαλύτερο κομμάτι όμως βρίσκεται συνήθως κάτω από την επιφάνεια, δεν είναι ορατό, αλλά είναι απαραίτητο για την ισορροπία του παγόβουνου. Εκεί μπορεί να βρίσκονται έννοιες όπως οι αξίες, η διαχείριση των συναισθημάτων, οι αντιλήψεις, η παιδεία, η εκπαίδευση, η κουλτούρα, ο ψυχισμός και ένα σωρό άλλες, τόσο συνειδητές όσο και ασυνείδητες, πολλές φορές ακόμη και από το ίδιο το άτομο που τις φέρει. Για να προσεγγίσει λοιπόν κανείς το παγόβουνο, δεν αρκεί να το βλέπει. Είναι απαραίτητο να δει και το τι κρύβεται κάτω από αυτό.
Παρατηρώ τοξικές συμπεριφορές ακόμη και σε μάνες και σε γιαγιάδες και σε παππούδες. Στα κατ’εξοχήν «ιερά» πρόσωπα της κοινωνίας. Δυσκολεύομαι να δεχτώ πως η πρόθεση όλων αυτών των ανθρώπων είναι κακή και τα κίνητρα σκοτεινά. Τι είναι αυτό που μπορεί να σβήσει μονομιάς μηχανισμούς και βιώματα χρόνων που σε ανύποπτη στιγμη βουτούν και τραβούν το σχοινάκι της εσωτερικευμένης μας μαριονέτας; Θα δανειστώ τα λόγια της Μαλβίνας, «Δεν υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί, έξυπνοι και χαζοί, όμορφοι και άσχημοι, υπάρχουν μόνο άνθρωποι που αγαπήθηκαν και άνθρωποι που δεν αγαπήθηκαν».
Πώς αντιμετωπίζουμε τους τοξικούς ανθρώπους λοιπόν; Ψάχνοντας στη βάση για το αντίδοτο. Ψάχνοντας το που πρέπει να μπει το τσιρότο. Κάποια στιγμή λοιπόν ίσως κάνει το ίδιο και κάποιος ή κάποια για εσάς. Γιατί ο διαρκής αποκλεισμός φαίνεται να μη δίνει λύση.
