Εψές η Νικόλ μας διηγήθηκε ένα περιστατικό που της είχε κάνει ιδιαίτερη εντύπωση…
Βρισκόταν για διακοπές στο Μπατσί της Άνδρου και στο λιμανάκι επέπλεαν πανέμορφοι λευκοί κύκνοι. Σε κάποια στιγμή, το βλέμμα της έπεσε απάνω σ’ έναν μοναχικό κύκνο και στάθηκε να τον παρατηρεί, ώσπου άξαφνα δύο άλλοι κύκνοι άρχισαν να τον ζυγώνουν. Προς έκπληξή της, ο μοναχικός κύκνος όρμησε προς το μέρος τους και τους έπιασε στο κυνήγι!
Μονολογώντας λιγάκι φωναχτά, η Νικόλ εξέφρασε την απορία της για όσα είχαν διαδραματισθεί μπροστά στα μάτια της, την οποία έσπευσε να της λύσει ένας ντόπιος που την άκουσε, καθώς στεκόταν σε κοντινή απόσταση. Ο μοναχικός κύκνος, λοιπόν, ήταν αρσενικός και χήρος, ενώ οι άλλοι δύο ήταν θηλυκοί. Της εξήγησε ότι ο κύκνος ζευγαρώνει μόνο μία φορά στη ζωή του και πως από την ώρα που θα χάσει το ταίρι του, διώχνει με αυτόν τον ακραίο τρόπο, τους κύκνους του αντίθετου φύλου που τον πλησιάζουν.
Αυτό ομολογώ ότι μου κέντρισε το ενδιαφέρον. Διότι γνωρίζω ότι η «παντρειά» με αποκλειστικά ένα ταίρι, καθ’ όλη τη διάρκεια του περάσματος από τον μάταιο ετούτο κόσμο, απαντάται και σε άλλα ζωντανά της πλάσης (όπως για παράδειγμα στους λύκους), που όμως δεν επιδεικνύουν παρόμοια συμπεριφορά στην περίπτωση που χηρέψουν.
Αρχικά, μ’ έκανε ν’ αναρωτηθώ εάν αυτός ο «κανόνας» ζευγαρώματος έχει γεννηθεί από τη φύση, προκειμένου απλώς να διατηρούνται κάποιες ισορροπίες, όπως ο έλεγχος του πληθυσμού του κάθε είδους ή αν ένα ζώο γίνεται να διαθέτει κάποιον ηθικό κώδικα.
Είναι δυνατόν να μιλούμε για τόσο ανεπτυγμένη νοημοσύνη;
Μάλλον όχι, εντούτοις, είπα ν’ αγγίξω έστω και θεωρητικά το δεύτερο ενδεχόμενο και σαν να γράφω σενάριο επιστημονικής φαντασίας να προβώ στο εξής υποθετικό ερώτημα: Ο κύκνος τραμπουκίζει το αντίθετο φύλο επειδή ως χήρος νιώθει θιγμένος από την προσέγγισή του ή επειδή έχει δημιουργήσει αντιστάσεις, διά μέσου μιας ισχυρής αυθυποβολής, ώστε ν’ αποτρέπει τον εαυτό του από την ένδοση στα πάθη του; Από την αξιακή υποχώρηση κι εν τέλει την παράδοση στην ερωτική σαγήνη.
Άραγε, είναι δυνατόν, ένα πουλί να υπερβαίνει συνειδητά τον άνθρωπο, είτε σ’ επίπεδο συναισθηματισμού, είτε σ’ επίπεδο εγκράτειας;
Ωστόσο, μήπως αυτό είναι και το χάρισμα του ανθρώπου; Δηλαδή, η επιλογή ν’ απεμπλέκεται από συναισθηματικές δεσμεύσεις ή να επιβιώνει διεκδικώντας καινούργιους ορίζοντες. Η ευχέρεια να προχωρεί, δίχως θρησκόληπτες εμμονές, χωρίς ν’ αφορίζει τα πάθη του, ακριβώς επειδή είναι σε θέση ν’ αναγνωρίζει και την κτηνώδη φύση του και κατ’ επέκτασιν να σέβεται τα ένστικτα που πηγάζουν από αυτήν. Ένα αξιακό σύστημα που μεταλλάσσεται μαζί με την εξέλιξη του πολιτισμού του. Εκεί θα πρέπει να έγκειται και η διαφορά: Στην ύπαρξη του πολιτισμού και των «ορίων» του, τα οποία ανανεώνονται με το πέρασμα του χρόνου.
Μολαταύτα, η περί ης ο λόγος ευελιξία είναι απλά ζήτημα προοδευτικής σκέψης; Μπορεί να επιτευχθεί απλώς μέσω της απαξίωσης των εκάστοτε κοινωνικών στερεότυπων ή εξαρτάται και από κάτι πιο βαθύ; Επί παραδείγματι, υψώνονται νοητά τείχη άνευ αιτίας, λόγω υποσυνείδητων διεργασιών που αδυνατούμε να ελέγξουμε;
Ίσως κάπου εκεί, λοιπόν, υπάρχει και η σύνδεση του δισταγμού μας με την απολυτότητα του κύκνου. Σ’ ένα αρχέγονο και ανεξερεύνητο μέρος του μυαλού, το οποίο παραμένει άγνωστο, τόσο σ’ εμάς, όσο και στο υπερήφανο πτηνό…
