Το κίνημα των Ινδιάνων

Του δημοσιογράφου Γιώργου Κασαμπαλάκου  

Στις δεκαετίες 60 και 70, δυνατός άνεμος ανανέωσης φύσηξε στην κοινωνία των Η.Π.Α. Κοινωνικές μειονότητες άρχισαν τον αγώνα για την προάσπιση των ιδιαίτερων δικαιωμάτων τους. Οι μαύροι συντόνισαν τις δράσεις τους μέσα από το κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα, οι φοιτητές ζητούσαν ανεξαρτησία των πανεπιστημίων από το επίσημο κράτος, το κίνημα ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, η σεξουαλική απελευθέρωση αλλά και οι απαρχές του οικολογικού κινήματος σηματοδότησαν την εγκαθίδρυση μιας νέας κουλτούρας. Οι Ινδιάνοι δεν θα μπορούσαν να μείνουν αμέτοχοι, με τα τόσα προβλήματα που αντιμετώπιζαν. Έτσι αποφάσισαν να οργανωθούν για να παλέψουν συντονισμένα για την κοινωνική, ηθική και πολιτισμική τους επιβίωση. Δημιούργησαν μια σειρά από οργανώσεις, μικρότερες και μεγαλύτερες, τοπικής και πανεθνικής εμβέλειας, πρωταγωνιστικό ρόλο όμως κατά γενική αποδοχή, έπαιξε το Αμερικάνικο Ινδιάνικο Κίνημα (American Indian Movement).

Το αμερικάνικο ινδιάνικο κίνημα αποτελούσε γέννημα των κοινωνικών συνθηκών της εποχής και της ιστορικής αναγκαιότητας για επίλυση των τρομερών προβλημάτων των ινδιάνων στην καθημερινότητά τους. Υπό αυτή την έννοια, η δημιουργία του ΑΙΜ ήταν άλμα στη συνείδηση των ίδιων των ινδιάνων, μιας και για πρώτη φορά υιοθέτησαν πρακτικές και τρόπους δράσης των λευκών, για να παλέψουν για τα αιτήματά τους. Παρά τις διαφορές τους με τα υπόλοιπα κινήματα, για πρώτη φορά διαδήλωσαν ή έκαναν καταλήψεις. Στην πραγματικότητα, για πρώτη φορά από τον εποικισμό από τους λευκούς, οι ινδιάνοι συνειδητοποίησαν ότι είχαν κάθε λόγο να αισθάνονται αλληλεγγύη απέναντι σε άλλες κοινωνικές ομάδες που διεκδικούσαν τα δικαιώματά τους, όπως οι μαύροι, οι φοιτητές, οι φιλειρηνιστές βετεράνοι του Βιετνάμ.

Δημιουργία του ΑΙΜ-κατάληψη του Αλκατράζ

Το ΑΙΜ ιδρύθηκε το 1968 στη Μινεάπολις, από τον Ντένις Μπανκς, τον Τζωρτζ Μίτσελ και τον Κλάιντ Μπέλεκουρτ. Στην ιδρυτική σύσκεψη, στην οποία συγκεντρώθηκαν περίπου 200 Ινδιάνοι, συζητήθηκαν κρίσιμα ζητήματα της καθημερινότητας τους, όπως η στέγαση, η φτώχεια και η έλλειψη τροφής, αλλά και η καταπάτηση δικαιωμάτων που απέρρεαν από τις προηγούμενες συνθήκες. Το FBI και η CIA παρακολουθούσαν στενά τις κινήσεις τους, όπως και κάθε κίνημα ή άτομο που προκαλούσε την κυρίαρχη αντίληψη του ‘αμερικάνικου ονείρου’.

Το ΑΙΜ δε νοιαζόταν να μην προκαλέσει, τουναντίον, η δημοσιότητα ήταν βασικό εργαλείο στην ενημέρωση της κοινωνίας για τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι γηγενείς Αμερικανοί. Τον Οκτώβρη του 1969, η έναρξη του κινήματος έλαβε χώρα στο νησί-φυλακή του Αλκατράζ, στον κόλπο του Σαν Φρανσίσκο. Οι Ινδιάνοι, ήδη από το 1964, διεκδικούσαν την κυριότητα του νησιού, βάσει της συνθήκης του Φορτ Λάραμι, του 1868. Στις 9 Νοέμβρη, λιγότεροι από 10 μέλη του AIM με αρχηγό τον Ρίτσαρντ Όουκς, κατέλαβαν συμβολικά το νησί για μια μέρα. Στις 20 Νοέμβρη επανήλθαν για τα καλά: Εκατό περίπου αυτόχθονες, με ηγέτη τον ίδιο τον Ντένις Μπανκς, κατέλαβαν το νησί για 19 μήνες! Εγκατέστησαν μάλιστα και ραδιοφωνικό σταθμό, τον RADIO FREE ALCATRAZ.

Η δημοσιότητα που επεδίωκαν ξεπέρασε τις προσδοκίες τους. Το συγκρότημα Creedence Clearwater Revival επισκέφθηκε την κατάληψη, ενισχύοντας οικονομικά με 15.000 δολάρια το κίνημα. Ανάμεσα στους ‘υψηλούς καλεσμένους’ της κατάληψης ήταν ο Ντικ Γκρέγκορι, ο Μάρλον Μπράντο και η Τζέην Φόντα.

Ένα χρόνο αργότερα, τον Μάρτη του 1970, δώδεκα μέλη του κινήματος κατέλαβαν τα γραφεία του BIA στην Αλαμέντα. Η κατάληψη κράτησε μόλις 3 ώρες, όταν οι εισβολείς παραδόθηκαν ειρηνικά στην αστυνομία.

       Διαδοχικές καταλήψεις χώρων

Στις 26 Νοέμβρη του 1970, ανήμερα της εθνικής εορτής της Μέρας των Ευχαριστιών, ινδιάνοι ακτιβιστές κατέλαβαν το Mayflower 2, το πιστό αντίγραφο του πλοίου με το οποίο οι πρώτοι έποικοι έφτασαν στη Μασαχουσέτη. Ο συμβολισμός προφανής: Για τους λευκούς, η άφιξή τους στην αμερικάνικη ήπειρο ήταν ευλογία, για τους ήδη κατοίκους της αμερικανικής ηπείρου τι ήταν;

Τον Απρίλη του 1971, ακολούθησε η κατάληψη του Φορτ Σνέλινγκ, μιας στρατιωτικής βάσης στη Μινεσότα, από μερικές δεκάδες μέλη του AIM, που κατεστάλη χάρις την επέμβαση των ειδικών δυνάμεων.

Ένα μήνα αργότερα, στις 16 Μάη του 1971, το σκηνικό επαναλήφθηκε, αυτή τη φορά σε μια πρώην βάση του ναυτικού στη Μινεάπολις. Με τη συνδρομή προβοκατόρων υπαλλήλων των μυστικών υπηρεσιών, που προχώρησαν σε βανδαλισμούς εντός της βάσης με σκοπό να προκαλέσουν την επέμβαση της αστυνομίας, τερματίστηκε και αυτή η πράξη κοινωνικής ανυπακοής των μελών του αμερικανικού ινδιανικού κινήματος.

Ιερό όρος-πρώτες δολοφονίες Ινδιάνων

Μια από τις δράσεις των αυτοχθόνων αμερικανών που έμειναν χαραγμένες στη συλλογική μνήμη ήταν η συμβολική κατάληψη της κορυφής του όρους Ράσμορ, στη Νότια Ντακότα. Εκεί βρίσκεται το πασίγνωστο γλυπτό που αναπαριστά τις μορφές των πρώτων αμερικανών προέδρων, δημιούργημα του γνωστού καλλιτέχνη και μέλους της Κου Κλουξ Κλαν, Γκουτζον Μπόργκλουμ. Το βουνό ανήκε στη φυλή των Λακότα μέχρι το 1877, όταν και προσαρτήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες μετά τον ‘μεγάλο πόλεμο των Σιου’. Σύμφωνα με τις παραδόσεις των ιθαγενών, το έδαφος αυτό ήταν ιερό, είχε όμως χάσει την ιερότητά του μετά το 1877. Ο Τζων Φάιαρ ‘Κουτσό Ελάφι’, πνευματικός ταγός των Λακότα, έθαψε ιερά αντικείμενα στο βουνό, ώστε αυτό να αποκτήσει ξανά τη χαμένη του πνευματικότητα. Η κατάληψη δεν κράτησε παρά μερικές ώρες.

Στις αρχές του 1972, ένα νέο περιστατικό ήρθε να συσσωρευθεί στην καθημερινότητα της καταπίεσης των γηγενών αμερικανών. Ο Ρέϊμοντ Γιέλοου Θάντερ, μέλος των Λακότα, δολοφονήθηκε από τέσσερις λευκούς στο Γκόρντον της Νεμπράσκα. Σύμφωνα με τις καταγγελίες, προηγήθηκε δημόσιος εξευτελισμός και βασανισμός του. Στη δίκη, που επακολούθησε ένα μήνα μετά, επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης σε δύο από τους δολοφόνους. Παρ’ότι η ποινή φυλάκισης ήταν η μικρότερη δυνατή, επρόκειτο για την πρώτη φυλάκιση λευκών για δολοφονία Ινδιάνου στις Η.Π.Α. Το ΑΙΜ είχε κάθε δικαίωμα να μιλά για νίκη, αν και για να επιτευχθεί η ισότητα στη μεταχείρισή τους, έπρεπε να διανυθεί ακόμα πολύς δρόμος.

         Το μονοπάτι των παραβιασμένων συνθηκών

Στις 20 του ίδιου μήνα, ένας εκ των ηγετών της κατάληψης του Αλκατράζ, ο Ρίτσαρντ Όουκς, έπεσε νεκρός από τα πυρά ενός ρατσιστή, στην Καλιφόρνια. Μεγάλες διαδηλώσεις ακολούθησαν, ενώ τότε αποφασίστηκε να διοργανωθεί μια μεγάλη πορεία, παρόμοια με εκείνες που γίνονταν για τα πολιτικά δικαιώματα. Ο πρώην ηγέτης του ΑΙΜ, Μπανκς, μαζί με τους Μπαρνέτ και Μπέλεκουρ, σχεδίασαν το ‘Μονοπάτι των Παραβιασμένων Συνθηκών’, μια πορεία που θα διένυε στο πλάτος ολόκληρη τη Βόρεια Αμερική, καταλήγοντας στην Ουάσιγκτον.

Το ‘Μονοπάτι’ ξεκίνησε από το Αλκατράζ του Σαν Φρανσίσκο, στο τέλος του Σεπτέμβρη του 1972. Στην πραγματικότητα, ήταν μια μεγάλη πομπή αυτοκινήτων που διέσχισαν ολόκληρη την αμερικανική ήπειρο. Οι διαδηλωτές, μέλη του ΑΙΜ και 7 μικρότερων οργανώσεων, έφτασαν στην Ουάσιγκτον στις 3 Νοέμβρη του 1972, εκδίδοντας το παρακάτω δελτίο τύπου:

«Το 1832, το Μαύρο Γεράκι είπε στο λαό του πολύ σωστά: ‘Γνωρίζετε τους λόγους που πολεμάμε. Και τους γνωρίζουν και οι λευκοί. Και θα ‘πρεπε γι’αυτό να ντρέπονται. Σήμερα, η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών γνωρίζει τους λόγους για τους οποίους πηγαίνουμε στην πρωτεύουσά της. Δυστυχώς όμως γι’αυτήν, δεν γνωρίζει το πώς πρέπει να μας υποδεχθεί. Πηγαίνουμε εκεί γιατί η Αμερική ενώ δείχνει έτοιμη να εκφράσει τη ντροπή της, μια ντροπή που όμως δεν θα της κοστίσει τίποτε απολύτως, δεν είναι διατεθειμένη να αλλάξει η ίδια και να επιτρέψει μια αξιοπρεπή ζωή για τα ινδιάνικα έθνη.»’

Δολοφονία του Χαρτ Μπουλ-τα επεισόδια στο Κάστερ

Η ηρεμία δεν έμελλε να διαρκέσει πολύ. Στην πόλη Μπούφαλο Γκαπ της Νότιας Ντακότα, ο 20χρονος ινδιάνος Ουέσλεϊ Μπαντ Χαρτ Μπουλ έπεσε νεκρός από χτυπήματα με μαχαίρι του λευκού ρατσιστή, Ντάρελ Σμιτ. Ενώ η ινδιάνικη κοινωνία έβραζε από οργή, ο δολοφόνος αφέθηκε ελεύθερος με εγγύηση, αφού κατηγορήθηκε για ανθρωποκτονία χωρίς πρόθεση.

Η κατάσταση μύριζε και πάλι μπαρούτι. Πεντακόσια περίπου μέλη του ΑΙΜ συγκεντρώθηκαν έξω από το δικαστικό μέγαρο, στο Κάστερ της Νότιας Ντακότα, απαιτώντας την παραπομπή του δολοφόνου σε δίκαιη δίκη. Οι διαδηλωτές δέχθηκαν σφοδρή επίθεση από το FBI και την τοπική αστυνομία, οι ταραχές εξαπλώθηκαν και οι συγκεντρωμένοι πυρπόλησαν το δικαστικό μέγαρο. Συνελήφθησαν τριάντα αυτόχθονες αμερικανοί που πέρασαν μήνες στη φυλακή. Ανάμεσά τους, η μητέρα του δολοφονημένου Ουέσλεϊ Μπαντ Χαρτ Μπουλ, η οποία κρατήθηκε έγκλειστη για 6 μήνες, την ώρα που ο δολοφόνος του γιου της αθωώθηκε πανηγυρικά στη δίκη που πραγματοποιήθηκε υπό δρακόντια μέτρα ασφαλείας, στις 2 Μαϊου 1973.

Η κατάληψη και η πολιορκία του Γούντιντ Νι

Η κατάσταση ήταν εκρηκτική. Οι δράσεις των αμερικανών ινδιάνων εντείνονταν, το ίδιο και η καταστολή. Στις 27 Φεβρουαρίου, τριακόσιοι οπλισμένοι ακτιβιστές του ΑΙΜ πραγματοποίησαν κατάληψη στο χωριό Γούντιντ Νι, ένα μέρος με τεράστια συμβολική αξία (*) για τους αυτόχθονες αμερικανούς. Παρά την άμεση περικύκλωση και πολιορκία τους από τις ειδικές δυνάμεις, αντιστάθηκαν με απαράμιλλο ηρωισμό για 71 μέρες! Πολέμησαν αποκλεισμένοι, πεινασμένοι και συκοφαντημένοι, την ώρα που  αλληλέγγυοι του κινήματος επιχειρούσαν να σπάσουν τον κλοιό. Μάλιστα, στις 17 Απριλίου, 3 μισθωμένα αεροπλάνα έριξαν προμήθειες με αλεξίπτωτα στα μέλη του ΑΙΜ. Ήταν τότε που ο 47χρονος Τσερόκι, Φρανκ Κλιαργουότερ πυροβολήθηκε ενώ κοιμόταν, για να ξεψυχήσει λίγες μέρες αργότερα. Στις 27 Απριλίου, ο Σιου βετεράνος του Βιετνάμ, Λώρενς Ντιν Μπάντι Λαμόντ, πυροβολήθηκε κατάκαρδα από έναν ελεύθερο σκοπευτή, αφού πρώτα οι ειδικές δυνάμεις είχαν κάνει χρήση δακρυγόνων ώστε να μπορέσουν να βγάλουν τους υπερασπιστές του Γούντιντ Νι από τα χαρακώματά τους.

Η πολεμική ατμόσφαιρα στο Γούντιντ Νι πήρε πανεθνική δημοσιότητα, λόγω των γνωστών αμερικανών καλλιτεχνών που πήραν δημόσια θέση υπέρ των δικαιωμάτων των Ινδιάνων και του δίκαιου αγώνα τους. Στις 27 Μαρτίου, ο Μάρλον Μπράντο,  νικητής του βραβείου Όσκαρ 1ου αντρικού ρόλου για την ερμηνεία του στην ταινία ‘Ο νονός’, αρνήθηκε να παρευρεθεί στην απονομή, σε ένδειξη συμπαράστασης στους αγωνιζόμενους Ινδιάνους. Τον αντικατέστησε η ινδιάνικης καταγωγής ηθοποιός, Σαχίν Λιτλφέδερ, η οποία ντυμένη με την παραδοσιακή ενδυμασία των Απάτσι, κατήγγειλε την καταστολή στο Γούντιντ Νι!

Στις 8 Μαϊου 1973, η κατάληψη έληξε με την παράδοση των ινδιάνων. Η συνέχεια διαδραματίστηκε στο δικαστήριο, όμως οι περισσότεροι από τους καταληψίες αθωώθηκαν μετά από μια έντονη διαδικασία που πήρε πολλή δημοσιότητα. Το αμερικανικό κράτος δεν ήταν διατεθειμένο να αφήσει το ΑΙΜ αλώβητο. Έτσι ξεκίνησε μια τριετία καταστολής και τρομοκρατίας απέναντι στους ακτιβιστές του κινήματος. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 60 αμερινδιάνοι δολοφονήθηκαν, χωρίς να γίνει επίσημα καμιά διερεύνηση.

   Το κίνημα και οι συνθήκες διαβίωσης των Ινδιάνων σήμερα  

Η μοίρα του κινήματος των Ινδιάνων ήταν παρόμοια με των άλλων κινημάτων της εποχής. Ο ριζοσπαστισμός των προηγούμενων δεκαετιών χάθηκε κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 70. Παρόλο που λίγα ήταν τα απτά αποτελέσματα των ακτιβιστών Ινδιάνων και της δράσης τους, είναι αδιαμφισβήτητη η αλλαγή της αντίληψης της παγκόσμιας κοινότητας απέναντι στους αυτόχθονες αμερικανούς, την ιστορία, τα προβλήματα της καθημερινότητά τους και την ανάγκη διατήρησης της πολιτισμικής τους ταυτότητας.

Η φολκλόρ εικόνα των Ινδιάνων στις ταινίες γουέστερν αντικαθίσταται πλέον από την εικόνα των σύγχρονων αυτοχθόνων αμερικανών, που κατακτούν σιγά σιγά τους νεοαμερικανούς με την κουλτούρα και τις παραδόσεις τους.

* Το Δεκέμβρη του 1890, με αφορμή την απαίτηση των Σιου να διατηρήσουν ζωντανή την παράδοση ενός πνευματιστικού χορού, του Χορού των Πνευμάτων, που είχε απαγορευθεί από τους λευκούς, πραγματοποιήθηκε εξέγερση. Οι Σιου αποδεκατίστηκαν, ενώ δολοφονήθηκε ο ιστορικός ηγέτης τους, Tata’nka I’yota’nke, ή αλλιώς Sitting Bull. Τα γεγονότα έλαβαν χώρα στο χωριό Γούντιντ Νι της Νότιας Ντακότα και η πραγματική αιτία της έντασης ήταν η πρόθεση των λευκών να καταλάβουν τα πλούσια σε κοιτάσματα χρυσού εδάφη των Σιου.

Βιβλιογραφία

Χάουαρντ Ζιν: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΩΝ, Αιώρα, Αθήνα, 2008.

Gertrud D. Schier (επιμ.): ΟΙ ΙΝΔΙΑΝΟΙ ΤΩΝ ΠΕΔΙΑΔΩΝ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ, Πλέθρον, Αθήνα, 2006.

Jared Diamond: ΌΠΛΑ, ΜΙΚΡΟΒΙΑ ΚΙ ΑΤΣΑΛΙ, Κάτοπτρο, Αθήνα, 2006.

Κλωντ Λεβι-Στρος: Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΛΥΓΚΑ, Γκοβόστης, Αθήνα, 1994.

Robert E. Bieder: SCIENCE ENCOUNTERS THE INDIAN, 1820-1880, University of Oklahoma Press, 1986.

Curtis M. Hinsley, Jr.: SAVAGES and SCIENTISTS, Smithsonian Institution Press, Washington, 1981.