Γράφει ο δημοσιογράφος Γιώργος Κασαμπαλάκος
Το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα στις ΗΠΑ ήταν και παραμένει η ‘ναυαρχίδα’ των κοινωνικών διεργασιών, του σεβασμού στη διαφορετικότητα και της βαθιάς κατανόησης του Άλλου.
Η ανυπακοή της Ρόζα Παρκς
Για τον αγώνα των μαύρων για ισονομία στη νεότερη ιστορία των Η.Π.Α., όλα ξεκίνησαν το απόγευμα της 1ης Δεκέμβρη του 1955, όταν η Ρόζα Παρκς, μια 42 χρονη έγχρωμη από την Αλαμπάμα, μπήκε σε ένα λεωφορείο και κάθισε στα καθίσματα με την επιγραφή ‘ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΛΕΥΚΟΥΣ’. Ο οδηγός του λεωφορείου, που πριν 10 χρόνια είχε υποχρεώσει τη Ρόζα να βγει από το λεωφορείο για παρόμοιο λόγο, κάλεσε την αστυνομία. Η ακτιβίστρια μπήκε στη φυλακή και καταδικάστηκε για παραβίαση του ‘διαχωριστικού κώδικα’. Στην υπόθεση κλήθηκε να συνδράμει ο 26χρονος πάστορας της τοπικής Εκκλησίας των Βαπτιστών, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.
Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο οραματιστής ιεροκήρυκας
Ο Μάρτιν Κινγκ Τζούνιορ, γόνος μεσοαστικής οικογένειας, γεννήθηκε στην Ατλάντα στις 15 Ιανουαρίου του 1929. Σε ηλικία 5 ετών ονομάστηκε από τον πάστορα πατέρα του, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, προς τιμήν του Λούθηρου. Βαπτιστής ιεροκήρυκας ήταν τόσο ο πατέρας του όσο και ο παππούς του, έτσι ο Μάρτιν γεννήθηκε μέσα στην εκκλησιαστική κοινότητα των μαύρων Βαπτιστών.
Ερχόμενος στο Μοντγκόμερι για να αναλάβει την τοπική εκκλησία, άρχισε να ασχολείται με τα ζητήματα ισότητας της τοπικής κοινότητας των μαύρων, όταν συνέβησαν τα γεγονότα γύρω από την σύλληψη της Ρόζα Παρκς.
Η νεολαία ξεσηκώνεται
Οι πρώτες επιτυχίες του κινήματος και του Κινγκ προκάλεσαν την αντίδραση του κατεστημένου. Με αφίσες σε κεντρικούς αυτοκινητόδρομους, οργανώσεις υπερσυντηρητικών κατηγορούσαν για ‘κομμουνισμό’ τον Κινγκ, άλλωστε ήταν η περίοδος του μακαρθισμού.
Τoν Φλεβάρη του 1960, μια Δευτέρα απόγευμα, τέσσερις μαύροι πρωτοετείς φοιτητές του Κολλεγίου A&T στο Γκρίνσμπορο της Βόρειας Καρολίνας, αγόρασαν φαγητό από το κυλικείο των λευκών και κάθισαν, παραγγέλνοντας καφέ. ‘Με συγχωρείτε, δεν μπορώ να σας σερβίρω εδώ’, τους είπε ο αμήχανος σερβιτόρος, εκείνοι όμως έκατσαν κατάχαμα σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Τις επόμενες μέρες, περισσότεροι από το 90% των μαύρων φοιτητών έκαναν την πρώτη μαζική καθιστική διαμαρτυρία…
Ταυτόχρονα ξεκίνησαν οι λεγόμενες διαδρομές ελευθερίας. Επρόκειτο για ομαδικές κοινές μετακινήσεις λευκών και μαύρων με λεωφορεία, κυρίως νεολαίων φοιτητών του Βορρά προς το Νότο, με στόχο να σπάσουν τον φυλετικό διαχωρισμό που επικρατούσε στις περισσότερες κοινωνικές δομές. Οι διαδρομές ελευθερίας συνεχίστηκαν όλο το καλοκαίρι. Το Σεπτέμβρη του 1961, η διαπολιτειακή επιτροπή εμπορίου απαγόρεψε τον φυλετικό διαχωρισμό σε τερματικούς σταθμούς λεωφορείων και τρένων.
Το “όνειρο” του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ στην Ουάσιγκτον
Τότε ήταν που αποφασίστηκε η κάθοδος του κινήματος στην πρωτεύουσα. Σκοπός της συγκέντρωσης στην Ουάσινγκτον ήταν, σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Κινγκ, «να ενώσουμε το εργατικό και το αντιρατσιστικό κίνημα με κοινό σύνθημα: ΔΟΥΛΕΙΕΣ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ».
Στις 28 Αυγούστου του 1963, ο Κινγκ αυτοσχεδιάζοντας, ξεκίνησε την ομιλία του λέγοντας: ‘I have a dream– Έχω ένα όνειρο’, για να εξηγήσει το όραμά του για μια κοινωνία χωρίς διακρίσεις και εκμετάλλευση.
ΜΑΛΚΟΛΜ-Χ
Η Τζόαν Μπάεζ και ο Μπομπ Ντίλαν έπαιξαν σε άπειρες διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες, εκφράζοντας τη νέα γενιά και την αμφισβήτηση σε κάθε καθεστωτική αντίληψη.
Ο ψηλόλιγνος Μάλκολμ Χ, ή Μάλκολμ Λιτλ, όπως ήταν το κανονικό του όνομα, ήταν κι αυτός γιος Βαπτιστή ιερέα, του Έρλ Λιτλ, που είχε δολοφονηθεί από τη λευκή τρομοκρατική οργάνωση ‘Μαύρη Λεγεώνα’. Στα 20, είχε κιόλας μπει στη φυλακή για διάρρηξη.
Στη φυλακή, ο Μάλκολμ Χ έγινε μέλος του ‘Έθνους του Ισλάμ’, μιας σιϊτικής ισλαμικής οργάνωσης που άρχισε να ανεβάζει την απήχησή της στη μαύρη κοινότητα. Ηγέτης του ‘Έθνους του Ισλάμ’ ήταν ο Ελάιζα Μοχάμεντ, μια μάλλον αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Ο Μάλκολμ Χ ήταν ο δημόσιος εκπρόσωπος της οργάνωσης για 12 χρόνια, όμως απογοητεύτηκε από τον Ελάιζα και ίδρυσε την ‘Αφροαμερικανική Ενότητα’.
Οι διαφωνίες του με τον Κινγκ ήταν ουσιαστικές. Αν και δεν έκρυβε τον σεβασμό του γι’ αυτόν, διαφωνούσε κάθετα με την μη βίαιη αντίσταση. Η δολοφονία του, στις 21 Φλεβάρη του 65, έπεσε σαν κεραυνός στη μαύρη κοινότητα. Δολοφόνοι του, όπως αποδείχτηκε, ήταν μέλη του ‘Έθνους του Ισλάμ’, που δεν άντεχαν να τον βλέπουν να τους υποσκελίζει.
Η Ματωμένη Κυριακή της Αλαμπάμα
Την Κυριακή 7 Μάρτη του 1965, στη Σέλμα της Αλαμπάμα, 600 ακτιβιστές συγκεντρώθηκαν για να διαδηλώσουν. Μόλις πέρασαν την γέφυρα Έντμουντ Πίτους, τους σταμάτησε ένα στρατιωτικό απόσπασμα, εξοπλισμένο με κράνη και αντι-ασφυξιογόνες μάσκες. Το χτύπημα ήταν εξοντωτικό, οι διαδηλωτές οπισθοχώρησαν προς την εκκλησία όπου ξεκίνησαν, αλλά υπό τα δολοφονικά χτυπήματα του στρατού και των παρακρατικών. Νεκρός έπεσε ο λευκός ιερέας Τζέιμς Ριντ. Το αίμα πλημμύρισε τη γέφυρα και τα γύρω στενά της Σέλμα, δίνοντας δίκαια το όνομα ‘Ματωμένη Κυριακή’ στην 7η Μάρτη. Ο πρόεδρος Λίντον Τζόνσον αναγκάστηκε κάτω από την γενική κατακραυγή, να περάσει από το Κογκρέσο το ‘Σύμφωνο για τα Εκλογικά Δικαιώματα’.
Η μετάλλαξη του Κινγκ και η δολοφονία του
Η σωρός του Μ.Λ. Κινγκ σε λαϊκό προσκύνημα.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δεν ήταν πια ο ίδιος. Το Βιετνάμ ήταν ο καταλύτης στη σκέψη του. Σε μια συγκλονιστική, ίσως τη σημαντικότερη ομιλία της ζωής του, ο Κινγκ έβαλε κατά των πολεμικών σχεδίων των ΗΠΑ στο Βιετνάμ: «Σήμερα θα σπάσω την προδοσία της σιωπής μου (…) θα καταδικάσω τη μεγαλύτερη χρήση βίας που πραγματοποιήθηκε μεταπολεμικά από τη δική μου κυβέρνηση (…) Οι νέοι της χώρας μας πεθαίνουν για έναν άδικο πόλεμο, αντί να παλεύουν για την ελευθερία στην πατρίδα μας (…) Πρέπει λοιπόν να ενώσουμε τα δύο κινήματα, το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα με το αντιπολεμικό.» Ποτέ δεν είχε υπάρξει τόσο επικίνδυνος για το αμερικανικό κατεστημένο.
Το αναπόφευκτο, αυτό για το οποίο είχε ο ίδιος προετοιμάσει τον εαυτό του, συνέβη στις 4 Απρίλη του 1968. Στη διάρκεια περιοδείας του στο Μέμφις, όπου θα μιλούσε σε απεργούς εργαζομένους της Υγείας, πυροβολήθηκε και δολοφονήθηκε στο μοτέλ που είχε καταλύσει, σε ηλικία 39 ετών.
Αίμα και καταστολή απέναντι στους Μαύρους Πάνθηρες
Τελικός απολογισμός της εξέγερσης στη φυλακή Άττικα: 43 νεκροί, συμπεριλαμβανομένων 11 ομήρων.
Η σημαντικότερη εξέγερση έγινε στις φυλακές Άττικα της Νέας Υόρκης στις 9 Σεπτέμβρη του 1971. Μαύροι και Πορτορικανοί κυρίως βαρυποινίτες κατέλαβαν τη φυλακή-φρούριο της Νέας Υόρκης, πήραν δεκάδες ομήρους και συνέταξαν έναν μακρύ κατάλογο με αιτήματα βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης στις φυλακές. Στην αιματηρή επιχείρηση της αστυνομίας που ακολούθησε, ελικόπτερα έριξαν πρώτα χημικά ώστε να αφοπλίσουν τους εξεγερμένους και στη συνέχεια μονάδες ειδικών δυνάμεων εισέβαλαν. Τελικός απολογισμός: 43 νεκροί, από τους οποίους οι 11 ήταν όμηροι. Ήταν το τέλος του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα, τουλάχιστον με τις μορφές που το γνωρίσαμε.
